Zadyszka to uczucie braku powietrza i niemożności swobodnego oddychania.
Inne określenia to “brak tchu” lub “krótki oddech”, natomiast w literaturze medycznej lub weterynaryjnej jest ona często nazywana dusznością, dyskomfortem oddechowym, a nawet niewydolnością oddechową.
Częstotliwość oddechów rośnie w miarę wzrostu intensywności wysiłku. W czasie galopu i cwału oddech jest skorelowany z fazą ruchu, a pojedynczy wdech i wydech następuje przy każdym foulee. Czas powrotu oddechów do normy spoczynkowej to czas, w którym oddech powraca do częstotliwości sprzed rozpoczęcia wysiłku. Jeźdźcy i trenerzy często posługują się tym parametrem jako subiektywnym wyznacznikiem poziomu wytrenowania zwierzęcia.
Zadyszka to normalna reakcja na intensywny wysiłek fizyczny, jednak powinna ona budzić niepokój, jeśli występuje przy wysiłku niezbyt intensywnym. W przypadku koni sprawiających wrażenie “pozbawionych tchu” po pracy głównym problemem tak dla jeźdźców, jak dla trenerów, jest rozróżnienie pomiędzy tym, co można uznać za “fizjologiczną normę”, czyli normalny stan następujący po intensywnym wysiłku, a tym, co może być objawem toczącej się choroby lub zaburzeń stanu zdrowia.
Na intensywność zadyszki po wysiłku mogą wpływać liczne czynniki. Niektóre z nich to: intensywność wysiłku, warunki pogodowe, rasa konia, poziom sprawności fizycznej i masa ciała. Zadyszka nasila się też w czasie wysiłku lub już po jego zakończeniu, jeśli toczą się pewne procesy chorobowe. Najważniejsze z tych stanów zostaną nieco bardziej szczegółowo opisane poniżej.
Hipoksja wysiłkowa i wzrost stężenia CO2 we krwi
U zdrowych, wytrenowanych koni pełnej krwi podczas bardzo dużego wysiłku, na przykład cwału, ciśnienie tlenu we krwi tętniczej może spaść od spoczynkowej wartości 100 mm słupa rtęci do zaledwie 70 mm, a ciśnienie dwutlenku węgla wzrasta podczas cwału od 45 mm Hg do 55 mm Hg. Co interesujące, nie zdarza się to u innych gatunków zwierząt, ani nawet u bardzo intensywnie pracujących kuców. Zatem, w przeciwieństwie do kuców, u dużych koni wentylacja płuc nie jest wystarczająco skuteczna w stosunku do intensywności wykonywanej pracy. Gdy wysiłek ustaje, częstotliwość oddechów stopniowo powraca do wartości spoczynkowej. Szybkość tego powrotu zależy od intensywności i czasu trwania wysiłku, sprawności fizycznej konia i warunków pogodowych.
Wysiłkowa niedrożność gardła/krtani
W przeciwieństwie do ludzkich sportowców i chartów, konie nie są w stanie przejść na oddychanie przez pysk, kiedy intensywność wysiłku rośnie, a do tego może u nich wystąpić niedrożność w obrębie gardła i krtani spowodowana wiotkością tkanek, które zapadają się przy wdechu. U koni istnieje wiele różnych form niedrożności krtani lub gardła, dlatego ważne jest, by uzyskać precyzyjną diagnozę. Zwężenia i niedrożności dróg oddechowych mają negatywny wpływ na oddychanie i wydolność wysiłkową. W czasie treningu u takiego konia można usłyszeć charakterystyczny odgłos.
Wysiłkowe krwawienie do płuc (EIPH)
Określenie to odnosi się do wydostania się krwi z naczyń krwionośnych w obrębie płuc. W czasie intensywnego wysiłku wysokie ciśnienie krwi w naczyniach krwionośnych wraz z niskim ciśnieniem powietrza panującym w drogach oddechowych może powodować pękanie ścianek kapilar płucnych. W efekcie w oskrzelikach pojawia się płynna krew. Przy większej ilości wynaczynionej krwi może się ona pojawić w tchawicy, a nawet w nozdrzach. Krwawienia płucne o małym nasileniu pojawiają się praktycznie u wszystkich koni wyścigowych. W miarę wzrostu obfitości krwawienia dochodzi do upośledzenia wydolności fizycznej konia.
Astma
To schorzenie dobrze znane u ludzi, a obecnie proponuje się je jako zbiorcze określenie kilku jednostek chorobowych: RAO, COPD, dychawicy i choroby zapalnej układu oddechowego. To ostatnie określenie stosowano w przypadkach tej choroby występującej koni sportowych, u których w drogach oddechowych gromadził się śluz i komórki związane z odpowiedzią zapalną organizmu. Z kolei RAO to przypadki o znacznie większym nasileniu objawów, u których nie tylko występował śluz i komórki odpowiedzi zapalnej, ale również objawy zwężenia dróg oddechowych. Astma koni pogarsza funkcjonowanie układu oddechowego i wymianę gazową oraz zwiększa wysiłek towarzyszący oddychaniu.
Wysiłkowy skurcz oskrzeli
Skurcz oskrzeli powoduje zwężenie światła dróg oddechowych i stanowi najczęściej spotykany chroniczny stan chorobowy u ludzi uprawiających sport. Wywołany wysiłkiem skurcz oskrzeli jest jedną ze składowych astmy, ale może wystąpić u ludzi wcale nie będących astmatykami. Najbardziej narażeni na ten problem są sportowcy, uprawiający dyscypliny wiążące się z przedłużonym intensywnym wysiłkiem oddechowym lub przebywający w sprzyjającym zaburzeniom oddechowym środowisku (zimny klimat, basen z chlorowaną wodą). U ludzi skurcz oskrzeli objawia się świstami wdechowymi, uczuciem ucisku w klatce piersiowej, kaszlem i bezdechem.
Trudności techniczne napotykane przy badaniach funkcjonowania płuc u koni sprawiają, że częstotliwość występowania tego schorzenia nie jest jeszcze zbyt dobrze poznana. Zważywszy, że u ludzi hiperwentylacja ma związek z wysiłkowym skurczem oskrzeli, możliwe jest, że taka sama zależność występuje u koni, u których względny przepływ powietrza w płucach wzrasta w czasie wysiłku ponad dwukrotnie w porównaniu z ludźmi.
Nieprawidłowy sposób oddychania
Tym terminem określa się zmiany w sposobie oddychania wywołujące uczucie duszności u osób, które nie cierpią na schorzenia układu oddechowego lub przeciwnie – mają takie problemy. Obecnie trwają dalsze badania nad sposobem oddychania u koni. Ustalono już, że konie rzeczywiście mają zdolność zmiany sposobu oddychania podczas wysiłku, na przykład osobniki z nasilonymi schorzeniami płucnymi są w stanie wykonywać jeden wdech na dwa kroki galopu.
Słabość mięśni oddechowych
Działające jak pompa mięśnie oddechowe, takie jak przepona, wykonują pracę związaną z oddychaniem, to znaczy tłoczą duże objętości powietrza z i do płuc w czasie wysiłku. Wiemy, że u ludzi uprawiających sport mięśnie oddechowe intensywnie pracujące podczas treningu ulegają w końcu zmęczeniu, co poprzez wiele złożonych mechanizmów negatywnie wpływa na wydolność wysiłkową. Wykazano również, że specjalny rodzaj treningu może odsunąć w czasie moment wystąpienia zmęczenia mięśni oddechowych, podczas gdy choroba i trening w wysokiej temperaturze nasila i przyspiesza występowanie tego zjawiska. U ludzi zmęczenie mięśni oddechowych stanowi silny impuls do zmniejszenia intensywności wysiłku. Aktualnie trwają badania nad zmęczeniem mięśni oddechowych u koni.
Inne przyczyny problemów z oddychaniem
Poza opisanymi powyżej uwarunkowaniami każdy rodzaj schorzeń serca lub układu oddechowego najprawdopodobniej negatywnie wpłynie na oddychanie w czasie treningu. Dodatkowo ból lub choroby innych okolic ciała (np. jamy brzusznej) może również powodować u poszczególnych koni objawy podobne do braku tchu.
Wnioski
Istnieje wiele zaburzeń mogących wpływać na oddychanie u koni i wywoływać stan zadyszki podczas wysiłku. Szczegółowa analiza przyczyn tego zjawiska może wymagać wykonania u zwierzęcia kompleksowych badań diagnostycznych.
https://www.haygain.com/blogs/news-and-events/out-of-breath/
