Jedną z najważniejszych kwestii w żywieniu koni jest zbilansowana dieta o odpowiednim składzie, jednak – podobnie jak podczas rodzinnych zakupów w sklepie spożywczym – konieczność wyboru najlepszej paszy dla konia spośród mnóstwa opcji może być przytłaczająca. Wiedza o tym, co znajduje się w poszczególnych rodzajach pasz objętościowych i treściwych, może pomóc w ułożeniu najlepszej diety dla Twojego konia.

Sześć rodzajów składników odżywczych

Składnik odżywczy to substancja, która pochodzi z pokarmu i jest kluczowa dla funkcjonowania organizmu zwierzęcia. W każdym rodzaju pasz dla koni znajdują się różne składniki odżywcze, ale ich rodzaje i proporcje w różnych paszach również będą różne.
Składniki odżywcze dzielą się na 6 głównych klas: węglowodany, tłuszcze, białka, witaminy, minerały i woda. Przyjrzyjmy się każdej z nich i wyjaśnijmy, dlaczego są tak ważne dla zdrowia koni i gdzie należy ich szukać.

Węglowodany (cukry)

Węglowodany to jedno z dwóch źródeł energii dla organizmu konia. Istnieje wiele rożnych typów węglowodanów. Węglowodany mogą stanowić materiał konstrukcyjny dla rośliny i nadawać łodygom odpowiednią sztywność. Ten rodzaj węglowodanów strukturalnych (celuloza i hemicelulozy) wchodzi w skład włókna paszowego, które stanowi podstawę końskiej diety, a ich duże, złożone cząsteczki są trawione przez pożyteczne mikroorganizmy żyjące w końskim jelicie grubym i ślepym.

Z kolei glukoza i fruktoza to niezbyt skomplikowane związki, dlatego są nazywane cukrami prostymi. Nie są one częścią struktury łodygi roślinnej, ale stanowią zapas energii dla rośliny (i dla konia, który ją zjada). Zapasy energetyczne dla rośliny składają się również z nieco bardziej złożonych substancji, takich jak między innymi fruktany i skrobia, i określa się je mianem węglowodanów niestrukturalnych.

Ten typ węglowodanów znajduje się we wszystkich roślinach, ale szczególnie dużo jest ich w zbożach, na przykład w kukurydzy, jęczmieniu, owsie, itd. Są one trawione w żołądku i jelicie cienkim konia.

Węglowodany to kluczowy element składowy roślin, dlatego tak naprawdę praktycznie niemożliwe jest, by koń otrzymywał „dietę niskocukrową”, ponieważ wszystko, co je, zawiera rośliny, a więc i jakieś cukry. Są one obecne wszędzie, od trawy pastwiskowej aż po owies i gotowe pasze.

Dieta niskocukrowa jest niezbędna dla zdrowia koni z problemami metabolicznymi – przewlekłym ochwatem lub zespołem metabolicznym, ale dla zdrowego konia węglowodany są ważnym źródłem energii, bez którego nie sposób się obejść.

Tłuszcze

Tłuszcze (oleje dla koni) to inne, bardzo ważne źródło energii w diecie dla koni. Tak naprawdę zawierają one trzy razy więcej energii niż cukry – co może być korzystne albo niekorzystne, zależnie od konia. Koniom, które intensywnie pracują lub muszą nieco przybrać na wadze, tłuszcz w diecie może się przydać. Z kolei koniom otyłym – niekoniecznie.
Poza energią tłuszcz zapewnia też inne korzyści. Dieta bogata w ten składnik sprawia, że sierść konia nabiera połysku. Dodatek olejów do paszy pozwala zmniejszyć pylenie i chroni układ oddechowy konia przed podrażnieniem. Tłuszcz może też zastąpić energię z cukrów u koni, które potrzebują diety niskocukrowej.

Konie na diecie złożonej wyłącznie z siana i trawy będą jadły bardzo mało tłuszczu, ponieważ w tych paszach znajduje się bardzo mało tego składnika. Podobnie ziarna zbóż nie zawierają go zbyt wiele.
Zatem skąd bierze się tłuszcz w diecie konia? Jednym ze źródeł są gotowe pasze granulowane, w których zawartość tego składnika to 5–15%. Istnieją również wysokotłuszczowe pasze opracowane po to, by podnieść ogólny poziom energii w diecie. Zawierają one do 30% tłuszczu.
Tłuszcz w gotowych paszach pochodzi z takich produktów jak siemię lniane lub otręby ryżowe. Oleje dla koni to kolejny dobry sposób na zwiększenie poziomu tłuszczu w diecie. Można używać różnych rodzajów olejów, ale najlepszy dla optymalnego zdrowia konia będzie olej lniany. Można go dodawać do porcji zboża lub gotowej granulowanej paszy.

Tłuszcz zawiera specjalne, niezbędne dla zdrowia konia składniki – kwasy tłuszczowe omega-3 i omega-6. Organizm konia nie jest w stanie ich wytworzyć, więc trzeba upewnić się, że znajdą się one w paszy. Kwasy omega-3 zmniejszają stany zapalne w organizmie i wspomagają zdrowie żołądka oraz podnoszą odporność.

Jeśli chcemy dodać tłuszczu do końskiej diety, powinniśmy to robić powoli, przez okres 2 do 3 tygodni. Zaczynamy od niewielkiej ilości (ok. 1/4 szklanki oleju na raz) i co kilka dni zwiększamy ją o kolejne ¼ szklanki, aż osiągniemy założoną dawkę. Dodatek oleju rozkładamy po równo na wszystkie karmienia w ciągu dnia. Nie należy dodawać więcej niż 1-2 szklanki oleju na dzień lub 20% dziennego zapotrzebowania na energię.
Jeśli chcemy podawać otręby ryżowe, najlepiej jest wybierać otręby stabilizowane, ponieważ niestabilizowane szybko się psują. Zasady wprowadzania ich do diety są takie same jak w przypadku olejów.

Białka

Białka pełnią w organizmie ważną rolę. Większości z nas kojarzą się one z budowaniem mięśni, ale to nie jedyna funkcja, jaką pełnią. Białka są ważne również dla syntezy hormonów i enzymów, kolagenu, transportu składników odżywczych i regulacji kwasowości organizmu.
Białka składają się z aminokwasów. Koń jest w stanie samodzielnie wytworzyć tylko niektóre z nich, dlatego pozostałe (nazywane niezbędnymi aminokwasami egzogennymi) muszą koniecznie znaleźć się w paszy. Zawartość niektórych z tych niezbędnych aminokwasów (np. lizyny) jest oznaczona na etykietach gotowych pasz.

Białka znajdują się w różnych produktach wchodzących w skład diety dla konia. Siano i trawa zawierają białko, ale jego poziom może być różny, zależnie od gatunku i stopnia dojrzałości rośliny. Na ogół lucerna i koniczyna zawierają więcej białek niż trawy. Rośliny młode i bardziej ulistnione zawierają więcej białka niż rośliny starsze i zdrewniałe.

Białko znajduje się też w zbożach i gotowych paszach. Zboża na ogół zawierają mniej białka od siana i traw, natomiast najwięcej tego składnika znajduje się w mączkach wytwarzanych z nasion roślin oleistych, z których wyciśnięto olej (słonecznik, soja, rzepak). W diecie koni najczęściej spotyka się mączkę sojową. Soja, podobnie jak lucerna, to roślina motylkowa, i dlatego również zawiera więcej białka. Gotowe pasze o wyższym poziomie białka mają w swoim składzie właśnie mączkę sojową.

Witaminy

Witaminy to związki niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Są potrzebne w bardzo małych dawkach. Witaminy dzielą się na rozpuszczalne w tłuszczach (A, D, E, K) oraz rozpuszczalne w wodzie (wit. C i wit. z grupy B).

Każda witamina odgrywa w organizmie ważną rolę. Na przykład wit. A jest kluczowa dla prawidłowego widzenia, a wit. D – dla zdrowych kości. Niedobory witamin prowadzą do rozwoju chorób, ale ich nadmiar (znacznie rzadziej spotykany) może być równie szkodliwy.
Witaminy są potrzebne w tak małych ilościach, że tak naprawdę trudno dokładnie zmierzyć ich poziom.

Jeśli koń jest zdrowy i je odpowiednio dużo siana lub trawy o dobrej lub średniej jakości, to najprawdopodobniej jego poziom witamin będzie wystarczający. Jeśli te pasze są słabej jakości (na przykład siano wyblakł od słońca i zawiera mniej witamin), należy podawać koniowi balancer, który wyrówna te niedobory. Jeśli koń ma problemy ze zdrowiem, a lekarz podejrzewa, że przyczyną może być niedobór witamin, warto skontaktować się ze specjalistą żywieniowym, który odpowiednio zbilansuje dietę.

Składniki mineralne

Minerały to, podobnie jak witaminy, kluczowe dla zdrowia i prawidłowego funkcjonowania organizmu składniki, potrzebne w bardzo małych dawkach. Każdy z nich spełnia konkretną rolę, na przykład wapń jest niezbędny dla zdrowych kości.
Lista minerałów niezbędnych dla zdrowia koni jest dość długa i obejmuje między innymi:

* wapń * cynk
* fosfor * żelazo
* magnez * mangan
* selen * jod
* siarkę * kobalt
* miedź

Trzy inne minerały – potas, sód i chlor – to elektrolity dla koni i grają ważną rolę w utrzymaniu prawidłowego nawodnienia organizmu, który traci te substancje wtedy, kiedy koń intensywnie się poci w czasie wysiłku lub przebywając w gorącym wilgotnym klimacie. Dlatego trzeba zapewnić koniowi nie tylko wodę, ale również rozpuszczone w niej elektrolity, po to, by zwierzę szybciej odzyskiwało formę.

Podobnie jak w przypadku witamin, niedobory i nadmiary składników mineralnych mogą powodować u koni różne schorzenia. Jeśli koń jest zdrowy i dostaje dobrej jakości siano z dodatkiem jakiejś gotowej paszy, jego dieta najprawdopodobniej będzie dobrze zbilansowana pod kątem minerałów. Jeśli jednak ma kłopoty ze zdrowiem, a Ty nie masz pewności, że jego dieta zawiera odpowiednią dawkę minerałów, skontaktuj się z lekarzem weterynarii i specjalistą żywienia koni, by określić na czym polega problem i jak dostosować dietę, by go rozwiązać.

Woda

Woda jako element diety jest często niedoceniana i pomijana, ale dla zwierzęcia stanowi najistotniejszy składnik pokarmowy. Około 60—70% masy ciała konia to właśnie woda, która znajduje się w komórkach i poza nimi, w płynie międzykomórkowym. Wiele gatunków zwierząt, jeśli to konieczne, jest w stanie przetrwać całe tygodnie na bardzo małej ilości jedzenia a nawet całkiem bez niego, ale żadne zwierzę nie przetrwa dłużej niż kilka dni bez wody. Dorosły koń potrzebuje przeciętnie 30—45 litrów wody dziennie, a nawet więcej, zależnie od temperatury otoczenia i intensywności treningu. Klacze karmiące również potrzebują więcej wody, podobnie jak konie jedzące głównie suche siano. Z kolei konie na diecie opartej głównie na paszy treściwej lub korzystające ze świeżej trawy pastwiskowej będą piły nieco mniej.

Wnioski

Przyglądając się temu, co koń zjada w ciągu całego dnia, możemy być zaskoczeni ilością rozmaitych składników odżywczych, jakie znajdują się w sianie i paszach treściwych. Upewnijmy się, że koń dostaje wystarczająco dużo jedzenia (około 2—3% masy ciała zwierzęcia) dziennie, a jego jakość jest odpowiednio wysoka. Dzięki temu końska dieta będzie odpowiednio zbilansowana. Trzeba pamiętać, by uwzględnić poziom aktywności i stan fizjologiczny konia – konie intensywnie trenujące 4—5 razy w tygodniu będą potrzebowały więcej składników pokarmowych niż konie lekko pracujące tylko raz w tygodniu. Jeśli koń ma problemy ze zdrowiem, doświadczony specjalista żywieniowy powinien ocenić jego dietę, by upewnić się, że dostarcza ona wszystkich potrzebnych takiemu koniowi składników odżywczych.

Opracowano na podstawie:
https://extension.psu.edu/creating-the-right-mix-understanding-nutrients-in-a-horses-diet