OCHWAT – przyczyny i zapobieganie (część 1)
Każdy, kto choć przez chwilę miał kontakt z końmi, prędzej czy później spotkał się z określeniem “ochwat”.
Od kilku lat badania nad ochwatem stanowią szybko rozwijającą się gałąź nauki, a nowe odkrycia dokonywane są przez cały czas. Tymczasem termin “uszkodzenie blaszek tworzywa” występuje w każdej z definicji i w każdym opisie diagnozy klinicznej. Przyjrzyjmy się więc bliżej budowie kopyta, a następnie mechanizmom powstawania tych uszkodzeń.
Wewnętrzną powierzchnię puszki kopytowej pokrywają setki cienkich listewek rogowych, przez co wygląda ona jak spód kapelusza pieczarki. Listewki rogowe splatają się z żywymi blaszkami tworzywa kopytowego, tworząc połączenie kości z puszką kopytową. Dla jasności w tekście będziemy używać określenia “listewki” dla twardej rogowej części puszki oraz “blaszki” dla splatających się z nimi ukrwionych fałdów tworzywa kopytowego.
Rola krwi
Blaszki tworzywa to żywe struktury, które potrzebują dopływu krwi. Krew zawiera:
* czerwone ciałka, dostarczające tlenu, a zabierające dwutlenek węgla
* białe ciałka (leukocyty), zwalczające infekcje, uwalniające histaminę (czynnik wywołujący stan zapalny), otaczające ciała obce dla organizmu oraz wspomagające proces “sprzątania” fragmentów uszkodzonych komórek
* płytki krwi, odpowiadające za naprawę uszkodzeń tkanek poprzez tworzenie skrzepów w naczyniach krwionośnych oraz strupów na skórze
* osocze – płyn, w którym zawieszone są białe i czerwone ciałka oraz płytki krwi, białka, tłuszcze, sole mineralne, substancje odżywcze i hormony, a także szkodliwe bakterie, wirusy i toksyny.
U stępującego konia każdy krok pomaga w tłoczeniu krwi spływającej z tętnic do tworzywa kopytowego, a następnie przez naczynia żylne z powrotem w górę kończyny. Krew żylna zabiera ze sobą wszelkie zbędne produkty przemiany materii. Choroba Cushinga, wysoki poziom insuliny i kortyzolu we krwi (np. w wyniku przewlekłego stresu) mogą zaburzać mechanizm regulacji ukrwienia. Zmiany w przepływie krwi mają istotne znaczenie dla zapobiegania ochwatowi, leczenia i regeneracji. Martwe komórki się nie regenerują.
Niewielkie uszkodzenia blaszek tworzywa prowadzą do nieprawidłowego przyrostu rogu i kulawizny. Skuteczne leczenie jest możliwe, jeśli zostaną one wykryte odpowiednio wcześnie. Ochwat polega na częściowym oderwaniu listewek rogowych ściany od żywych blaszek tworzywa, przez co napięcie ścięgna zginacza głębokiego palca odrywa i rotuje kość kopytową. Opadnięcie kości to kolejne stadium, w którym zniszczeniu ulega całość połączenia listewkowo-blaszkowego. Kość kopytowa “zapada się w głąb puszki”
i uciska na podeszwę, a jeśli jest przy tym zrotowana, może nawet przebić podeszwę.
Wydaje się, że zniszczenie zdrowego połączenia listewek z blaszkami może być spowodowane działaniem jednego lub kilku czynników:
* mechanicznych obciążeń (np. długiej jazdy kłusem po utwardzonych drogach)
* stanu zapalnego tworzywa
* zaburzeń wzrostu lub funkcjonowania komórek.
Obciążenia mechaniczne
Wywołują fizyczne rozerwanie połączenia. Jest to możliwe u koni otyłych, cierpiących z powodu silnych niedoborów żywieniowych lub intensywnie pracujących na twardym podłożu. Inne przyczyny to stan zapalny, nieprawidłowy wzrost lub obumieranie komórek. Proces destrukcji może zacząć się od niewielkiego uszkodzenia (naderwania) połączenia listewkowego. Płytki krwi naprawiają to uszkodzenie, ale jednocześnie blokują światło maleńkich naczyń krwionośnych. Krew przestaje docierać do tworzywa, a jego komórki zaczynają ginąć.
Stan zapalny
Stan zapalny tkanek powstaje wtedy, kiedy komórki potrzebują dopływu większej ilości krwi do naprawy uszkodzeń, usuwania toksyn lub odpowiedzi na niebezpieczne bakterie lub wirusy. Błony tkankowe stają się przepuszczalne dla osocza i ciałek krwi, a więc ich struktura ulega osłabieniu. Chroniczny stan zapalny (np. przy chorobie Cushinga lub przewlekłym stresie) oznacza permanentnie osłabioną strukturę tkanek, a takie kopyto jest bardziej podatne na ochwat.
Zaburzenia wzrostu lub funkcjonowania tkanek
Wszystkie czynniki powodujące zbyt szybki lub nieprawidłowy przyrost tkanek mogą przyczynić się do oderwania listewek ściany kopyta od blaszek tworzywa. Na przykład, koń ze złamaną nogą stale obciąża przeciwną kończynę, przez co kość kopytowa zgniata okalające ją naczynia, odcinając dopływ krwi do tkanek, a brak tlenu i substancji odżywczych w okolicy przedniej ściany powoduje obumarcie połączenia listewkowego. Podobnie wysoki poziom insuliny bezpośrednio uszkadza listewki, jednak początkowo bez żadnych objawów choroby. Zewnętrznym objawem jest poszerzenie linii białej, widocznej pomiędzy podeszwą a ścianą puszki kopytowej. Wysoki poziom insuliny i poszerzenie linii białej występują przy zespole metabolicznym koni (EMS – Equine Metabolic Syndrome), otyłości, chorobie Cushinga oraz przy leczeniu kortykosterydami.
Przyczyny ochwatu i czynniki ryzyka
Wiemy doskonale, że przejedzenie paszami o wysokiej zawartości skrobi i cukrów prostych prowadzi do przeładowania żołądka, a następnie do fermentacji węglowodanów w jelicie grubym i gwałtownego wzrostu kwasowości w jelicie. Pojawia się wodnista biegunka (objaw zapalenia jelit), ale do ochwatu dochodzi tylko u niektórych koni, więc w oczywisty sposób mamy tu do czynienia z bardziej skomplikowanym mechanizmem rozwoju choroby.
Podwyższony poziom cukru we krwi faktycznie jest czynnikiem wywołującym ochwat (który może się zdarzyć nie tylko u koni jedzących wysokocukrową trawę, ale również wysokoskrobiowe pasze oraz siano bogate w cukry proste).
Czynniki ryzyka
Czynniki niemożliwe do wyeliminowania:
* choroba Cushinga
* genetyczna skłonność do ochwatu
* infekcje.
Czynniki, nad którymi mamy przynajmniej częściową kontrolę:
* przypadkowe przejedzenie wysokoskrobiowymi i wysokocukrowymi paszami treściwymi
* leczenie sterydami
* stres cieplny
* przeciążenie jednej kończyny
* sepsa.
Czynniki możliwe do wyeliminowania:
* otyłość
* intensywna praca na twardym podłożu
* dieta bogata w skrobię i cukry
* niedobory składników odżywczych i mineralnych
* ograniczenie ruchu
* brak aktywności fizycznej u zdatnych do pracy zwierząt.
Zapobieganie ochwatowi:
* unikanie żywienia wysokoskrobiowymi paszami
* leczenie choroby Cushinga
* prawidłowa pielęgnacja kopyt.
Zatem kluczowe czynniki to: utrzymanie u zwierzęcia zdrowego poziomu otłuszczenia, zbilansowana, niskoskrobiowa dieta o dużej zawartości włókna, niezbyt stresujący, ale aktywny tryb życia, praca nie generująca długu tlenowego, unikanie intensywnej/szybkiej pracy na twardym podłożu, zapewnienie odpowiednio elastycznego podłoża w stajni.
