Zrozumienie wymagań żywieniowych klaczy i najlepszych metod żywienia jest kluczowe dla zdrowia zarówno matki, jak i źrebięcia.
W ostatnim trymestrze ciąży płód koński rozwija się bardzo szybko, powiększając masę i rozmiary o ponad 60%. Ta faza jest krytyczna również dla rozwoju jego szkieletu i mięśni oraz układu oddechowego, wydzielniczego i pokarmowego. Wzrost i rozwój płodu są podtrzymywane dzięki intensywnemu transportowi substancji odżywczych przez łożysko,a zapotrzebowanie klaczy na wszystkie składniki odżywcze również znacząco wzrasta. Wszelkie niedobory żywieniowe w tym okresie mogą doprowadzić do zużywania przez klacz jej własnych zapasów organizmu, co skutkuje utratą masy, zmniejszeniem wagi urodzeniowej źrebiąt, a także potencjalnie większym ryzykiem zaburzeń rozwojowych.
Początkowy okres laktacji również wiąże się ze znacznym fizjologicznym obciążeniem organizmu klaczy, przez co jej wymagania żywieniowe są wielokrotnie większe niż wymagania którejkolwiek z pozostałych grup koni, z wyjątkiem być może koni wyścigowych w treningu. W tym czasie musi ona zregenerować się po wysiłku związanym z porodem oraz produkować mleko, a także potencjalnie zajść w kolejną ciążę. Dlatego właśnie prawidłowe żywienie jest tak istotne.
Energia
W końcowym okresie ciąży wymagania energetyczne klaczy zwiększają się prawie o 30%, a w szczycie laktacji (patrz rys. 1.), kiedy klacz produkuje mleko w tempie 3% masy swego ciała dziennie, wzrastają niemal dwukrotnie.
Niedożywienie klaczy oznacza więc, że by wyżywić płód będzie ona zmuszona korzystać z własnych zapasów energii, co doprowadzi do spadku kondycji, a więc również do wydłużenia ciąży oraz do wyczerpania zasobów mineralnych organizmu. Utrata zapasów organizmu w okresie późnej ciąży i laktacji prowadzi też do pogorszenia jakości siaryi obniżenia produkcji mleka, oraz może zmniejszyć szansę na kolejną ciążę. Z drugiej strony nadwaga w tym okresie może utrudniać klaczy poród i zwiększa ryzyko innych chorób, na przykład ochwatu.
Musimy więc monitorować kondycję klaczy i odpowiednio dostosowywać poziom energiiw diecie. W idealnej sytuacji kondycja klaczy powinna utrzymywać się na poziomie 3-3,5 w pięciostopniowej skali, albo 5 do 6 w skali dziewięciostopniowej. Warto zauważyć, że w okresie późnej ciąży warstwa tłuszczu na żebrach zwierzęcia może ulec zmniejszeniu ze względu na ciężar płodu i przylegających tkanek. Dlatego też należy oceniać kondycję na podstawie wyglądu innych okolic ciała, gdzie odkłada się tłuszcz (np. grzebień szyi oraz zad).
Białko
Szczególnie ważne jest zaspokojenie zapotrzebowania na białko w czasie ciąży, ponieważ masa urodzeniowa źrebięcia zależy w dużej mierze od zmagazynowanych w jego ciele białek. Zapotrzebowanie klaczy na ten składnik podwaja się w końcowym okresie ciąży, natomiast w szczycie laktacji jest nawet trzy razy większe od zapotrzebowania bytowego. Dodatkowo wyniki badań wykazały, iż ograniczenie ilości białka w diecie podczas ostatnich 90 dni przed porodem może ograniczać zdolność noworodka do absorbowania przeciwciał z siary. Udowodniono także, że klacze karmiące, które nie otrzymują wystarczającej ilości białka lub otrzymują proteiny słabej jakości, produkują mniej mleka, a ich źrebięta są mniejsze w porównaniu do klaczy otrzymujących odpowiednio dużo jakościowego białka.
Białka są zbudowane z dwóch rodzajów aminokwasów: endogennych i egzogennych. Organizm konia nie posiada zdolności syntetyzowania tych ostatnich, więc muszą się one znaleźć w paszy. Niezbędne aminokwasy egzogenne, takie jak lizyna i metionina, odgrywają ważną rolę w rozwoju płodu i produkcji mleka. I rzeczywiście, skuteczność przekształcania surowego białka z paszy w białka zawarte w mleku zależy od jakości protein w diecie. Głównym źródłem białek w paszach Connolly’s RED MILLS jest bogata w niezbędne aminokwasy soja.
Witaminy i minerały
Zaspokojenie zapotrzebowania klaczy na witaminy i minerały jest sprawą szczególnie ważną w ostatnich miesiącach ciąży oraz w czasie laktacji. Takie składniki mineralne, jak wapń i fosfor, są niezbędne dla prawidłowego rozwoju szkieletu płodu i muszą być dostarczone koniowi we właściwych proporcjach. Idealny stosunek Ca:P to 2:1. Nieprawidłowy poziom wapnia i fosforu w diecie zmusza klacz do pozyskiwania tych pierwiastków z własnego kośćca, co prowadzi do demineralizacji kości oraz pogorszenia produkcji mleka.
Podczas ostatnich miesięcy ciąży w wątrobie płodu gromadzi się zapas pierwiastków (żelaza, cynku, miedzi i manganu) potrzebny do wspierania szybkiego wzrostu i rozwoju źrebięcia po urodzeniu. Taka strategia żywieniowa jest konieczna, ponieważ w mleku klaczy poziom tych składników jest bardzo niski. I rzeczywiście, wyniki badań wskazują, że odpowiednia dawka miedzi w diecie klaczy zmniejsza prawdopodobieństwo zaburzeń rozwojowych stawów i kości u źrebięcia, przy czym podawanie tych samych minerałów źrebięciu po porodzie już nie jest tak samo skuteczne. Dlatego też suplementacja klaczy w ostatnich miesiącach ciąży preparatem Foran Equine Copper Max Paste zawierającym chelatowane związki miedzi i cynku, może przynieść zwierzęciu duże korzyści.
Optymalna dawka witamin również jest istotna, szczególnie jeśli konie dostają głównie suche pasze objętościowe, które zawierają mniej witamin niż świeża trawa pastwiskowa. Wyniki badań sugerują, że suplementacja klaczy witaminą E w ilości przekraczającej zapotrzebowanie może podwyższać zawartość immunoglobulin (IgG) w siarze, a więc również wspomagać odporność u nowo narodzonego źrebięcia. Dlatego też klacze pierwiastki oraz te, u których siara nie jest zbyt wysokiej jakości, mogą skorzystać z dodatku suplementu z witaminą E (na przykład preparatu Foran V.S.L.).
Czym żywić?
Dobór najlepszej dla danej klaczy paszy będzie uzależniony od jej kondycji i jakości pasz objętościowych, które dostaje. Na przykład klacz, która wyźrebiła się na początku roku (styczeń-luty), najprawdopodobniej będzie wymagała większej ilości pasz treściwych niż klacz źrebiąca się w maju lub czerwcu, kiedy wzrasta zawartość substancji odżywczych w trawie pastwiskowej.
Klacze źrebiące się poza sezonem lub skłonne do spadków wagi również będą wymagały większej ilości pasz treściwych. W takim przypadku idealnym wyborem będzie pasza Connolly’s RED MILLS Stud Mix lub Cubes. Natomiast klaczom karmionym głównie zbożami, na przykład owsem, zaleca się dodatek Oat Balancer Mix lub Pellets, które opracowano specjalnie po to, by prawidłowo zbilansować zawartość minerałów w diecie oraz zagwarantować prawidłowy stosunek wapnia do fosforu.
W ostatnim miesiącu ciąży, kiedy źrebię zajmuje większą część jamy brzusznej klaczy, zdarza się, że klacz traci apetyt, a więc zjada mniej paszy. Warto wtedy podać niewielką ilość balancera Connolly’s RED MILLS GROCARE, który stanowi wysoko skoncentrowane źródło kluczowych mikroelementów. Bardzo użyteczny jest też preparat B-Complete firmy Foran o działaniu wspomagającym apetyt.
Jeśli w okresie późnej laktacji lub w czasie przygotowań do odsadzenia źrebięcia klacz zaczyna wchodzić w nadwagę, możemy zredukować wartość kaloryczną diety, zmniejszając dawkę paszy RED MILLS Stud Mix lub Stud Cubes i dodając w zamian balancer (np. GROCARE Balancer), dzięki czemu klacz nadal będzie otrzymywała wszystkie kluczowe mikroskładniki, zaś ilość kalorii w diecie będzie można regulować zmniejszając lub zwiększając porcję paszy Stud Cubes lub Stud Mix.
Klaczom źrebiącym się w naturalnym sezonie wyźrebień oraz tym, które dobrze wykorzystują pasze, może wystarczyć energia pobierana z trawy pastwiskowej i nie będą one potrzebowały większych ilości pasz treściwych. Ponadto tradycyjne mieszanki przeznaczone dla koni hodowlanych mogą okazać się zbyt kaloryczne jak na ich potrzeby, więc lepszym wyjściem będzie dodatek dobrze zbilansowanego balancera (np. GROCARE Balancer).
Wielu hodowców podaje swoim klaczom źrebnym lub karmiącym suplement dla koni wspierający rozwój kośćca u płodów i źrebiąt w pierwszym okresie po porodzie. Foran Equine Cal-Gro zawiera wapń i fosfor w idealnie zbilansowanych proporcjach, a także MSM, niezbędne aminokwasy, chelatowaną miedź, mangan oraz witaminę E – wszystkie składniki odpowiedzialne za zdrowie kości i stawów. Ponadto klaczom w ostatnim trymestrze ciąży i karmiącym przyda się dodatek kwasów omega-3 (np. emulgowany olej lniany dla koni Foran Kentucky Karron Oil), które, jak udowodniono, wpływają na poprawę jakości siary.
Trzeba pamiętać, że wszelkich zmian w diecie klaczy (w zakresie pasz objętościowych lub treściwych) należy dokonywać stopniowo, najlepiej znacznie wcześniej niż w ciągu dwóch ostatnich tygodni przed porodem, dzięki czemu unikniemy ewentualnych problemów żołądkowych u zwierząt. Dzienną dawkę paszy należy podzielić na 2-3 posiłki (nie przekraczając 400 gramów na 100 kg masy ciała klaczy na 1 karmienie), aby zagwarantować maksymalną skuteczność trawienia i zmniejszyć ryzyko problemów (np. kolki) spowodowanych jedzeniem zbyt dużych porcji.
Najważniejszym aspektem żywienia klaczy hodowlanych jest utrzymanie ich w prawidłowej kondycji dzięki odpowiedniemu poziomowi energii, a przy tym dostosowanie dawki białka, witamin i minerałów do ich potrzeb na każdym etapie ciąży. Dzięki uwzględnieniu specyficznych potrzeb klaczy w późnej ciąży oraz karmiących jesteśmy w stanie opracować skuteczny i ekonomiczny program żywieniowy.
