Zrozumienie wymagań żywieniowych klaczy i najlepszych metod żywienia jest kluczowe dla zdrowia zarówno matki jak i źrebięcia.
W ostatnim trymestrze ciąży płód koński rozwija się bardzo szybko, powiększając masę i rozmiary o ponad 60%. Ta faza jest krytyczna również dla rozwoju jego szkieletu i mięśni oraz układu oddechowego, wydzielniczego i pokarmowego. Wzrost i rozwój płodu są podtrzymywane dzięki intensywnemu transportowi substancji odżywczych przez łożysko, przez co rosną wymagania pokarmowe klaczy. Wszelkie niedobory żywieniowe w tym okresie powodują, że klacz zużywa zapasy własnego organizmu, przez co sama chudnie, a źrebię rodzi się mniejsze i jest narażone na zaburzenia rozwoju.
Zaraz po urodzeniu źrebięcia, w początkowym okresie laktacji wymagania żywieniowe klaczy są wielokrotnie większe niż wymagania którejkolwiek z pozostałych grup koni, z wyjątkiem być może koni wyścigowych. W tym czasie klacz musi zregenerować się po wysiłku związanym z porodem oraz produkować mleko, a także potencjalnie zajść w kolejną ciążę. Dlatego właśnie prawidłowe żywienie jest tak istotne.
Energia
Pod koniec ciąży wymagania energetyczne klaczy zwiększają się prawie o 30%, a w szczycie laktacji (patrz rys. 1.), kiedy klacz produkuje mleko w tempie 3% masy swego ciała dziennie, wzrastają niemal dwukrotnie.
Niedowaga u klaczy oznacza więc, że by wyżywić płód będzie ona zmuszona korzystać z własnych zapasów energii, co doprowadzi do chudnięcia, a więc również do wydłużenia ciąży oraz do wyczerpania zasobów mineralnych organizmu. Klacz, która schudła pod koniec ciąży i na początku laktacji produkuje mniej wartościową siarę i nie jest w stanie wytworzyć dość mleka dla źrebięcia. Ma też mniejsze szanse na kolejne zaźrebienie. Z drugiej strony nadwaga w tym okresie może utrudniać klaczy poród i zwiększa ryzyko innych chorób, na przykład ochwatu.
Musimy więc monitorować kondycję klaczy i odpowiednio dostosowywać poziom energii w diecie. W idealnej sytuacji kondycja klaczy powinna utrzymywać się na poziomie 3-3,5 w pięciostopniowej skali, albo 5 do 6 w skali dziewięciostopniowej. Warto zauważyć, że w okresie późnej ciąży warstwa tłuszczu na żebrach zwierzęcia może ulec zmniejszeniu ze względu na ciężar płodu i przylegających tkanek. Dlatego też należy oceniać kondycję na podstawie wyglądu innych okolic ciała, gdzie odkłada się tłuszcz (np. grzebień szyi oraz zad).
Białko
Szczególnie ważne jest zaspokojenie zapotrzebowania na białko w czasie ciąży, ponieważ masa urodzeniowa źrebięcia zależy w dużej mierze od dostępnej ilości białka. Zapotrzebowanie klaczy na ten składnik w końcowym okresie ciąży jest aż dwa razy większe niż na początku, natomiast w szczycie laktacji jest nawet trzy razy większe od podstawowego.
Dodatkowo okazało się, iż źrebię od klaczy, której w czasie ostatnich 3 miesięcy przed porodem brakowało białka, może gorzej wchłaniać przeciwciała z siary.
Udowodniono także, że klacze karmiące, które nie dostają wystarczająco dużo białka, produkują mniej mleka, a ich źrebięta są mniejsze w porównaniu do klaczy otrzymujących tyle dobrego białka, ile potrzebują.
Białka są zbudowane z dwóch rodzajów aminokwasów: endogennych i egzogennych. Organizm konia nie posiada zdolności syntetyzowania tych ostatnich, więc muszą się one znaleźć w paszy. Niezbędne aminokwasy egzogenne, takie jak lizyna i metionina, odgrywają ważną rolę w rozwoju płodu i produkcji mleka. Głównym źródłem białek w paszach dla oni hodowlanych jest bogata w niezbędne aminokwasy soja.
Witaminy i minerały
Zaspokojenie zapotrzebowania klaczy na witaminy i minerały jest sprawą szczególnie ważną w ostatnich miesiącach ciąży oraz w czasie laktacji. Takie składniki mineralne, jak wapń i fosfor, są niezbędne dla prawidłowego rozwoju szkieletu płodu i muszą być dostarczone koniowi we właściwych proporcjach. Idealny stosunek Ca:P to 2:1. Nieprawidłowy poziom wapnia i fosforu w diecie sprawia, że organizm klaczy musi wyciągać te pierwiastki z własnego szkieletu, co prowadzi do demineralizacji kości (ryzyko złamań!) oraz pogorszenia produkcji mleka.
Podczas ostatnich miesięcy ciąży w wątrobie płodu gromadzi się zapas pierwiastków (żelaza, cynku, miedzi i manganu) potrzebny do wspierania szybkiego wzrostu i rozwoju źrebięcia po urodzeniu. Taka strategia żywieniowa jest konieczna, ponieważ w mleku klaczy poziom tych składników jest bardzo niski. I rzeczywiście, wyniki badań wskazują, że odpowiednia dawka miedzi w diecie klaczy zmniejsza prawdopodobieństwo zaburzeń rozwojowych stawów i kości u źrebięcia, przy czym podawanie tych samych minerałów źrebięciu po porodzie już nie jest tak samo skuteczne. Dlatego też suplementacja klaczy w ostatnich miesiącach ciąży preparatem Ark Equine Copper Pro Paste zawierającym chelatowane związki miedzi i cynku, może przynieść zwierzęciu duże korzyści.
Optymalna dawka witamin również jest istotna, szczególnie jeśli konie dostają głównie suche siano, które zawiera mniej witamin niż świeża trawa pastwiskowa. Wyniki badań sugerują, że wyższa dawka witaminy E może podnosić jakość siary, a więc również wspomagać odporność u nowo narodzonego źrebięcia. Dlatego też klacze pierwiastki oraz te, u których siara nie jest zbyt wysokiej jakości, mogą skorzystać z dodatku suplementu z witaminą E (na przykład preparatu Derbymed Orysanol-E).
Czym karmić klacze przed wyźrebieniem? Co na przytycie dla klaczy?
Dobór najlepszej dla danej klaczy paszy będzie uzależniony od jej kondycji i jakości pasz objętościowych, które dostaje. Na przykład klacz, która wyźrebiła się na początku roku (styczeń-luty), najprawdopodobniej będzie wymagała większej ilości pasz treściwych niż klacz źrebiąca się w maju lub czerwcu, kiedy wzrasta zawartość substancji odżywczych w trawie pastwiskowej.
Klacze źrebiące się poza sezonem lub skłonne do chudnięcia również będą wymagały większej ilości pasz treściwych. W takim przypadku idealnym wyborem będzie pasza Krafft Groov Original. Natomiast klaczom karmionym głównie zbożami, na przykład owsem, zaleca się dodatek GAIN Cereal Balancera, które opracowano specjalnie po to, by prawidłowo zbilansować zawartość minerałów w diecie oraz zagwarantować prawidłowy stosunek wapnia do fosforu.
W ostatnim miesiącu ciąży, kiedy źrebię zajmuje większą część jamy brzusznej klaczy, zdarza się, że klacz traci apetyt, a więc zjada mniej paszy. Warto wtedy podać niewielką ilość balancera GAIN Stud Care 32, który stanowi wysoko skoncentrowane źródło kluczowych mikroelementów. Bardzo użyteczny jest też preparat Derbymed Viverosan z witaminami z grupy B o działaniu wspomagającym apetyt.
Jeśli w okresie późnej laktacji lub w czasie przygotowań do odsadzenia źrebięcia klacz zaczyna wchodzić w nadwagę, możemy zredukować wartość kaloryczną diety, zmniejszając dawkę paszy i dodając w zamian balancer (np. Stud Care 32), dzięki czemu klacz nadal będzie otrzymywała wszystkie kluczowe mikroskładniki, zaś ilość kalorii w diecie będzie można regulować zmniejszając lub zwiększając porcję paszy.
Klaczom źrebiącym się w naturalnym sezonie wyźrebień oraz tym, które dobrze wykorzystują pasze, może wystarczyć energia pobierana z trawy pastwiskowej i nie będą one potrzebowały większych ilości pasz treściwych. Ponadto tradycyjne mieszanki przeznaczone dla koni hodowlanych mogą okazać się zbyt kaloryczne jak na ich potrzeby, więc lepszym wyjściem będzie dodatek dobrze zbilansowanego balancera.
Trzeba pamiętać, że wszelkich zmian w diecie klaczy należy dokonywać powoli i stopniowo, najlepiej znacznie wcześniej niż w ciągu dwóch ostatnich tygodni przed porodem, dzięki czemu unikniemy ewentualnych problemów żołądkowych u zwierząt. Dzienną dawkę paszy należy podzielić na 2-3 posiłki (nie przekraczając 400 gramów na 100 kg masy ciała klaczy na 1 karmienie), aby zagwarantować maksymalną skuteczność trawienia i zmniejszyć ryzyko problemów (np. kolki) spowodowanych jedzeniem zbyt dużych porcji.
Najważniejszym aspektem żywienia klaczy hodowlanych jest utrzymanie ich w prawidłowej kondycji dzięki odpowiedniemu poziomowi energii, a przy tym dostosowanie dawki białka, witamin i minerałów do ich potrzeb na każdym etapie ciąży. Dzięki uwzględnieniu specyficznych potrzeb klaczy w późnej ciąży oraz karmiących jesteśmy w stanie opracować skuteczny i ekonomiczny program żywieniowy.
