Rozwój szkieletu u młodych koni

Żywienie, geny oraz sposób utrzymania (np. trening) determinują tempo rozwoju oraz jakość tkanki kostnej u młodzieży. Wzajemne oddziaływania tych trzech czynników są bardzo złożone, a próby szybkiego nadrabiania nieprawidłowości w jakimkolwiek ich aspekcie są niewskazane. Od życia płodowego po wiek dojrzały, prawidłowe żywienie zaspokajające wymagania pokarmowe koni jest kluczowe dla prawidłowego rozwoju szkieletu oraz przyszłej kariery sportowej. Nigdy nie jest zbyt wcześnie, by pomyśleć o wsparciu dla prawidłowego stanu i jakości układu kostnego młodego konia. Dobra jakość tkanki kostnej ma szczególne znaczenie w okresie przygotowań młodych koni do sprzedaży, ponieważ zwiększona aktywność fizyczna oraz przyrost wagi, zachodzące w tym okresie, mogą wpłynąć na wzrost obciążenia kości i stawów. Nie bez powodu większość problemów kostnych ujawnia się właśnie w okresie przygotowawczym, co bezpośrednio wpływa na wartość młodego konia.

Rozwój tkanki kostnej a problemy szkieletowe

Hodowcy i właściciele doskonale zdają sobie sprawę z tego, jak istotny jest prawidłowy rozwój kości długich u młodego konia oraz jaki wpływ ma on na zdrowie kończyn,
a w efekcie również na potencjał sportowy zwierzęcia. Kości u płodu w macicy początkowo zbudowane są z chrząstki, która z czasem przekształci się w prawidłową tkankę kostną. Ta przemiana zaczyna się w centrach kostnienia położonych w okolicy trzonu kości, a dopiero
w dalszej kolejności na obu jej końcach (nasadach). Płytki wzrostu kości to obszary,
w których zachodzą intensywne podziały komórek oraz rozbudowa macierzy chrząstki, która z czasem ulega mineralizacji. Trzeba pamiętać, że proces mineralizacji poszczególnych kości zachodzi z różną szybkością i kończy się na różnych etapach rozwoju szkieletu młodego konia. Płytki wzrostu kości długich stanowią najczęstsze miejsca rozwoju różnych nieprawidłowości. Kształt kości ulega zmianom nie tylko w czasie wzrostu, ale również pod wpływem obciążeń mechanicznych (np. wysiłku fizycznego). Typowym okresem ujawniania się różnych problemów kostnych jest okres przygotowania młodzieży do sprzedaży i wczesne etapy treningu, kiedy szkielet zwierzęcia dostosowuje się do zwiększonych obciążeń.

Gęstość mineralna kości to parametr silnie związany z wytrzymałością tkanki kostnej. Jest on bardzo ważnym wskaźnikiem dojrzałości szkieletu, jednak pomimo tego proces wysycania kości związkami mineralnymi postępuje znacznie wolniej niż rozrost tkanki kostnej. Przy urodzeniu całkowita mineralna gęstość kości źrebięcia to jedynie 17% tej wartości
u dorosłego konia. Gęstość szybko wzrasta do 68% w wieku 6 miesięcy i do 76% w wieku roku. Całkowitą mineralną gęstość kości właściwą dla konia dorosłego organizm osiąga często dopiero po ukończeniu szóstego roku życia. Tytułem porównania trzeba zauważyć, że w wieku 12 miesięcy źrebięta osiągają niemal 94% wysokości w kłębie dorosłego konia
i 65% jego docelowej wagi.

W miarę wzrostu organizmu młodego konia przyrostowi masy ciała oraz długości kości towarzyszy wzrost stopnia mineralizacji kości, przyrost masy mięśni oraz dojrzewanie tkanek ścięgien, więzadeł oraz chrząstek. W tym wczesnym okresie życia delikatna równowaga pomiędzy szybkością rozwoju szkieletu a przyrostem mięśni i masy ciała sprawia, że właśnie wtedy koń jest najbardziej podatny na nieprawidłowości rozwojowe dotyczące szkieletu. Takie zaburzenia są klasyfikowane jako ortopedyczne zaburzenia rozwojowe (DOD ‒‒ Developmental Orthopaedic Disorders). Jest to określenie obejmujące wiele nieprawidłowości rozwoju szkieletu u młodych, rosnących zwierząt. Częstość występowania, nasilenie choroby oraz sposób jej leczenia zależą od rodzaju schorzenia i najprawdopodobniej będą wymagały interwencji weterynaryjnej oraz żywieniowej. Dwie z najczęściej spotykanych u młodzieży chorób rozwojowych kośćca to:

Zapalenie nasad kości długich: wysięk w tkankach wokół stawu kolanowego i/lub pęcinowego, z objawami bólu lub bez nich, może być konieczne wykonanie badania RTG. Leczenie na ogół zachowawcze, kluczową rolę odgrywa żywienie.
Osteochondroza oddzielająca (OCD): oznacza zaburzenie procesu kostnienia zachodzącego wewnątrz chrząstki wzrostowej, co prowadzi do uszkodzeń samej chrząstki, przez co tkanka kostna pod chrząstką również staje się podatna na urazy. Może dojść do odrywania się fragmentów chrząstki, które powodują ból i uszkodzenia tkanek stawu, a następnie gromadzenie się płynu w jamie stawowej.

Przyczyny nieprawidłowości rozwojowych są zróżnicowane i nie da się wskazać jednej z nich jako głównego czynnika, ponieważ tak naprawdę jest to kombinacja wielu różnych czynników, z których tylko niektóre są związane z żywieniem. Wydaje się, że niektóre przypadki choroby mają podłoże genetyczne. Badania wykazały, że odziedziczalność OCD waha się wysokiej do niskiej, zależnie od rasy konia i warunków badania. Oczywiście, geny z góry determinują podatność tkanki kostnej na wpływ czynników żywieniowych, na przykład u niektórych ras, a także pojedynczych osobników, może występować wrodzona skłonność do zbyt szybkiego wzrostu przy obfitym i bogatym żywieniu. Inną, niezwiązaną
z żywieniem przyczyną ortopedycznych zaburzeń rozwojowych są urazy (np. nabyte w czasie pracy na twardym podłożu), które mogą uszkadzać płytki wzrostu kości.

Żywienie a rozwój układu kostnego

Istnieje wiele kontrowersyjnych, a niekiedy sprzecznych ze sobą zaleceń dotyczących metod żywieniowych optymalnych dla rozwoju szkieletu, jednak jak zawsze najlepszym wyjściem okazuje się zasada umiaru i równowagi. Energia i białko to kluczowe składniki diety, które we właściwych proporcjach gwarantują zrównoważone i stałe tempo wzrostu i rozwoju młodych organizmów. Odpowiednia dawka kluczowych substancji odżywczych, w tym witamin i minerałów, jest szczególnie istotna w okresach podwyższonego ryzyka, takich jak odsadzanie i przygotowania do sprzedaży. Epizody przyspieszonego lub spowolnionego wzrostu oraz niedobory żywieniowe powinny być natychmiast zauważone i w kontrolowany sposób skorygowane według wskazówek lekarza weterynarii oraz wykwalifikowanego specjalisty żywienia koni.

Energia. Sugeruje się, że w niektórych przypadkach ortopedycznych zaburzeń rozwojowych szybkie tempo wzrostu zwierzęcia jest istotnym czynnikiem ryzyka, ponieważ zbyt duża dawka energii zaburza równowagę pomiędzy przyrostem masy ciała, wzrostem wymiarów kości a przyjmowaną dawką mikroelementów. Szczególnie narażone na zaburzenia rozwojowe są młode konie pełnej krwi angielskiej, genetycznie predysponowane do znacznie szybszego wzrostu wymiarów ciała w porównaniu z innymi rasami. Dlatego też tak istotna jest kontrola tempa wzrostu młodzieży. Doskonałą metodą kontroli średnich dziennych przyrostów masy ciała jest ważenie młodych koni. Dodatkowo warto stosować metody wizualnej oceny kondycji, które pozwalają na zauważenie nawet niewielkich zmian fizycznego stanu zwierzęcia, jeszcze zanim staną się one widoczne od razu i na pierwszy rzut oka. Dzięki temu systemowi możemy uniknąć niepotrzebnego przekarmiania młodzieży, a co za tym idzie – ortopedycznych problemów rozwojowych.

Najważniejszymi źródłami energii (kalorii) są węglowodany i tłuszcze. Węglowodany dzielą się na dwie kategorie: niestrukturalne (skrobię i cukry proste) oraz strukturalne (celulozę
i hemicelulozy). Te ostatnie wchodzą w skład włókna paszowego i podlegają fermentacji bakteryjnej w jelicie ślepym. Brak włókna w diecie przyczynia się do wystąpienia wrzodów żołądka, zakwaszenia i owrzodzeń jelita grubego, kolek oraz rozwoju niepożądanych zachowań stereotypowych (łykawość, ogryzanie przedmiotów).

Ziarna zbóż zawierają dużo skrobi, która w jelicie cienkim pod wpływem enzymów jest trawiona i rozkładana na pojedyncze cząsteczki glukozy, absorbowane następnie do krwi. Wzrost poziomu glukozy we krwi stymuluje trzustkę do wyrzutu insuliny, która z kolei wspomaga pobieranie glukozy przez komórki tkanek, gdzie jest wykorzystywana jako źródło energii. Wzrost poziomu glukozy i insuliny we krwi określa się mianem odpowiedzi glikemicznej i insulinowej (GR/IR). Podana jednorazowo porcja paszy o wysokiej zawartości skrobi i cukrów prostych może wywołać poważne zaburzenia żołądkowo-jelitowe, takie jak kolka. Dzieje się tak dlatego, że duża ilość skrobi przedostaje się do jelita grubego, gdzie ulega fermentacji. W ostatnich latach ogólne zaniepokojenie wzbudziła również informacja, że podawanie na jeden posiłek zbyt dużych dawek skrobi, wywołującej silną odpowiedź glikemiczną, może mieć związek z występowaniem ortopedycznych schorzeń rozwojowych (zob. niżej).

Wpływ hormonów. Silny skok poziomu insuliny może zaburzać funkcjonowanie niektórych hormonów mających wpływ na tworzenie chrząstki. Dlatego właśnie uważa się, że wysokocukrowa dieta negatywnie oddziałuje na jakość tkanki kostnej u osobników obciążonych genetycznie. Jednak mało prawdopodobne jest, by skrobia i cukry stanowiły jedyną i wyłączną przyczynę problemów z kośćmi. Na przykład, wyniki jednego z badań przeprowadzonych w Kentucky wykazały, że częstsze występowanie OCD miało związek
z otyłością u badanych koni. W innym badaniu przyglądano się wpływowi dawek skrobi
w diecie na tempo wzrostu oraz indeks masy ciała odsadków. Autorzy stwierdzili, iż ani niskie ani wysokie dawki skrobi nie wywarły negatywnego wpływu na rozwój szkieletu, częstotliwość występowania OCD, gęstość mineralną kości ani na profil hormonalny organizmu. Z kolei dieta bezskrobiowa wykorzystująca oleje jako alternatywne źródło energii wiązała się ze słabszym tempem wzrostu odsadków, co sugeruje, że dieta tej grupy koni powinna zawierać źródło łatwo dostępnej glukozy. Wprawdzie stale jeszcze prowadzi się badania nad metabolizmem glukozy u koni i jego związkiem ze stanem kośćca, jednak warto jest karmić konie mniejszymi porcjami paszy, ale robić to częściej. Aktualne wytyczne żywieniowe zalecają, by nie podawać więcej niż 2g skrobi na 1 kg wagi ciała konia, co pozwala uniknąć nadmiernego wzrostu poziomu glukozy we krwi i silnej odpowiedzi insulinowej. Na przykład, dawka 2 kg paszy Connolly’s RED MILLS Prep Mix podana jednorazowo odsadkowi o wadze 400 kg dostarcza 1,5 grama skrobi na każdy kilogram wagi ciała konia.

Białko. Kolagenowa matryca, na której odkładają się związki mineralne ostatecznie tworzące kość, zbudowana jest z białek, co wraz z adekwatną (ale nie nadmierną) dawką energii
w diecie, stanowi klucz do prawidłowych, mocnych kości. Białko jest również niezbędne do prawidłowego rozwoju stawów, ścięgien, więzadeł i mięśni. Od jakości i składu białka
w diecie zależy też ilość lizyny i metioniny, którą otrzymuje młody koń, a warto pamiętać, że niedobór tych aminokwasów egzogennych będzie miał negatywny wpływ na rozwój mięśni
i innych tkanek.

Dieta oparta wyłącznie na paszach objętościowych, szczególnie suchych i półsuchych, jak siano lub sianokiszonka, nie zapewnia młodym koniom odpowiedniego poziomu wysokiej jakości białka. Dlatego też wskazany jest dodatek odpowiedniej paszy treściwej, która uzupełni podstawową dietę o optymalną dawkę kluczowych aminokwasów.

Składniki mineralne. Wapń (Ca), fosfor (P), cynk (Zn), miedź (Cu), mangan (Mn), krzem (Si) oraz magnez (Mg) są niezbędne dla prawidłowego stanu stawów i kości. Niewłaściwy stosunek wapnia do fosforu w diecie powoduje wypłukiwanie wapnia z tkanki kostnej, przy czym najczęściej dotyczy to tych kości, na które nie oddziałują obciążenia mechaniczne. Minimalny stosunek Ca:P w diecie to 1,5:1, a dla młodzieży 2:1. Miedź jest niezbędna dla prawidłowego rozwoju kości, stawów i tkanki łącznej, a często brakuje jej w dietach opartych przede wszystkim na paszach objętościowych, dlatego też bardzo ważne jest, by pasza treściwa zawierała odpowiednią ilość tego pierwiastka. Dla prawidłowego stanu kości istotny jest także krzem. Uważa się, że wspomaga on regenerację tkanki kostnej oraz jest niezbędny do utrzymania prawidłowej elastyczności ścięgien i więzadeł.

Witaminy. Są niezbędne dla optymalnego stanu kości i nie należy w żadnym razie ich lekceważyć. W paszach objętościowych suchych poziom witamin jest dość niski, więc głównym ich źródłem będą pasze treściwe. Witamina A bierze udział w rozwoju osteoblastów – komórek odpowiedzialnych za wytwarzanie tkanki kostnej. Witamina D jest niezbędna do przy absorpcji wapnia, a ograniczony kontakt ze światłem słonecznym (np. u koni spędzających czas głównie w stajni) może być przyczyną niedoboru tej witaminy. Z kolei pewne ilości wit. K są syntetyzowane przez mikroflorę jelita grubego, jednak to zbyt mało, by całkowicie zaspokoić zapotrzebowanie zwierzęcia. Dlatego witaminę K3 dodaje się do komercyjnych pasz dla koni, a wyniki badań wykazały, że dodatek 25 mg wit. K3 dziennie wpływał pozytywnie na metabolizm i mineralizację tkanki kostnej, zwiększał mineralną gęstość kości, redukował częstość występowania zapaleń okostnej nadpęcia przedniego oraz uszkodzeń stawów w wyniku OCD. Dlatego też wybór paszy z dodatkiem tej witaminy wpłynie pozytywnie na ogólny stan szkieletu u młodych koni.

Żywienie w praktyce

Dieta młodych koni najprawdopodobniej będzie oparta na paszach objętościowych
z dodatkiem pasz treściwych oraz suplementów podawanych w razie konieczności. Od doskonałej jakości pasz objętościowych będzie zależało prawidłowe funkcjonowanie przewodu pokarmowego, dlatego powinny one stanowić podstawowy składnik diety
u młodzieży. Są one dobrym źródłem włókna i pozytywnie wpływają między innymi na żołądek, skład mikroflory jelita grubego i ślepego oraz redukują częstotliwość występowania niepożądanych zachowań (np. krążenia po boksie lub tkania).

Aby przekonać się, co tak naprawdę jedzą nasze konie, warto jest poddać analizie żywieniowej pasze objętościowe suche oraz trawę pastwiskową. Analiza dostarcza informacji o poziomie białka, suchej masy oraz strawności danej paszy. Na jej podstawie można również ocenić zawartość składników mineralnych i wychwycić ewentualne niedobory (np. niski stosunek wapnia do fosforu), jak również ocenić faktyczne poziomy poszczególnych mikroelementów, np. miedzi. Na podstawie tych informacji i we współpracy ze specjalistą żywienia koni możemy opracować odpowiednie dawki pasz treściwych i suplementów, dzięki czemu dieta naszych koni będzie optymalnie zbilansowana.

Nawet jeśli nasza pasza objętościowa jest dobrej jakości, rzadko kiedy będzie ona stanowiła pełnowartościowe źródło wszystkich składników odżywczych, których wymagają organizmy młodych koni, szczególnie w okresie przygotowań do sprzedaży. Dlatego właśnie pasza treściwa zawierająca odpowiednią ilość doskonałego białka i energii oraz kluczowych witamin i minerałów jest tak istotna dla prawidłowego rozwoju i wysokiej wartości sprzedażowej młodych koni.

Wszystkie pasze Connolly’s RED MILLS przeznaczone do stosowania w hodowli zawierają doskonałej jakości białko oraz mieszankę mineralno-witaminową Pro Balance, wspomagającą wzrost i rozwój młodych koni. Tradycyjne, oparte na zbożach pasze, jak Prep Mix lub Premier Yearling Cubes, będą doskonałym wyborem dla młodzieży przygotowywanej do sprzedaży. Dla koni wymagających diety niskoskrobiowej, idealna będzie gama pasz Connoly’s RED MILLS Horse Care. Z kolei u młodzieży z nadwagą lub z rozwojowymi zaburzeniami ortopedycznymi będzie trzeba zadbać o niski poziom energii w diecie, dostarczając jednocześnie wszystkich koniecznych mikroskładników odżywczych. Dla takich koni odpowiednia będzie pasza RED MILLS Grocare Balancer.

Niekiedy może się okazać, że suplementacja diety u młodzieży jest konieczna, a najczęściej zdarza się to właśnie w okresie przygotowań do sprzedaży. Preparaty Cal-Gro i Osteo-Glycan firmy Foran Equine to suplementy opracowane specjalnie dla żywieniowego wsparcia optymalnego rozwoju i prawidłowego stanu kości. Suplementacja miedzią może również być wskazana, jako że miedź odgrywa kluczową rolę w syntezie i przemianach metabolicznych kolagenu. Preparaty Foran Coppervit oraz Foran Copper Max Paste stanowią doskonałe źródło najbardziej przyswajalnych form tego pierwiastka.

Zrozumienie biologicznych podstaw rozwoju szkieletu i jakości tkanki kostnej oraz wpływających na nie czynników jest kluczem do prawidłowego żywienia i odpowiedniej opieki nad młodymi końmi. Skrupulatne przygotowanie młodzieży jest drogą do maksymalizacji ich potencjału, a żywienie z całą pewnością odegra tu kluczową rolę.