Żywienie dla zdrowych stawów

Odpowiedzialne podejście do końskiej diety

Niech zgadnę: przeczytaliście tytuł artykułu i od razu pomyśleliście, że to kolejny tekst o suplementach na stawy. Niespodzianka, otóż nie, a przynajmniej nie tylko. Dyskusja na temat zdrowych stawów będzie się skupiać wokół wpływu pewnych składników odżywczych na te struktury i ich prawidłowy rozwój.

Zacznijmy od początku: jak wygląda zdrowy staw?

Każdy staw składa się z dwóch nasad kości pokrytych chrząstką stawową i zamkniętych wewnątrz torebki stawowej. Wewnętrzna powierzchnia torebki, nazywana błoną maziową, wydziela maź stawową, która redukuje tarcie pomiędzy elementami stawu. Zewnętrzna warstwa torebki to tkanka włóknista, która wraz z otaczającymi staw więzadłami stabilizuje całość. Chrząstka stawowa składa się z matrycy kolagenowej, proteoglikanów i wody. Proteoglikany to wielkocząsteczkowe substancje zbudowane z glikozaminoglikanów, które odpowiadają za elastyczność i wytrzymałość tkanki łącznej. Dzięki nim chrząstka stawowa jest odpowiednio zwięzła i sztywna. Maź stawowa zawiera dwa kluczowe składniki odpowiadające za jej nawilżające właściwości: kwas hialuronowy (kolejny typ glikozaminoglikanu, obecny także w chrząstce) oraz białko lubrycynę.

Żywienie może mieć na stawy bardzo pozytywny lub bardzo negatywny wpływ. Wprawdzie największy wpływ na zdrowie stawów ma to, co jedzą źrebięta w okresie wzrostu, ale żywienie koni dorosłych również odgrywa pewną rolę. Myśląc o wytrzymałości kości zwykle myślimy o takich pierwiastkach, jak wapń i fosfor, ale witaminy, aminokwasy (“cegiełki”, z których zbudowane są białka) oraz energia również mają swoje miejsce w odżywianiu stawów. Przyjrzyjmy się więc stawom i żywieniu ukierunkowanemu na ich rozwój i prawidłowe funkcjonowanie.

Konie młode i rosnące

Macie solidnie zbudowaną klaczkę hanowerską, która rośnie jak na drożdżach? Lepiej uważajcie. Okres życia konia zaraz po urodzeniu to optymalny czas na zadbanie o prawidłowy rozwój szkieletu, ponieważ to właśnie młode konie są narażone na rozwojowe schorzenia ortopedyczne. Określenie to oznacza wszystkie zaburzenia rozwojowe u źrebiąt, w tym osteochondrozę (OC, chorobę powodującą uszkodzenia chrząstki stawowej i kości, której nie należy mylić z oddzielającą martwicą kostno-chrzęstną powodującą powstawanie wolnych fragmentów chrząstki pływających w jamie stawu), urazy podchrzęstnej tkanki kostnej, wady skątowania kończyn, zapalenia nasad kości (chrząstek wzrostowych), deformacje kości stępu i młodzieńcze zapalenia kości i stawów. Czynniki usposabiające do tych schorzeń to urazy kości, szybkie tempo wzrostu, uwarunkowania genetyczne, zaburzenia hormonalne oraz, co nie jest aż tak zaskakujące – żywienie.

Badania przeprowadzone przez niemieckich i holenderskich naukowców wykazały, że osteochondroza może wystąpić u wszystkich ras koni i kuców, a częstotliwość jej występowania u koni poniżej 2 roku życia może sięgać 50%. Dieta, jaką otrzymują źrebięta przed i po odsadzeniu, to klucz do prawidłowego procesu dojrzewania tkanki chrzęstnej. Osteochondroza występuje wtedy, kiedy ten proces przebiega nieprawidłowo.

Karmienie odsadka w taki sposób, by w czasie sprzedaży w wieku roku był porządnie wyrośnięty i wyglądał prawie jak dorosły koń, może mieć niebezpieczne dla niego konsekwencje. Nadmiar energii (kalorii) w diecie powoduje, że koń przybiera na wadze i rośnie znacznie szybciej, a to może źle wpłynąć na rozwój szkieletu, szczególnie jeśli przy tym jest zbyt mało innych składników pokarmowych, takich jak białko.

Australijscy badacze stwierdzili, że przy dziennej podaży energii na poziomie 120% zalecanej dawki (według wytycznych NRC) u badanych odsadków stale występowały przypadki osteochondrozy, podczas gdy w grupie kontrolnej otrzymującej 100% zalecanej dawki energii nic takiego nie miało miejsca. Ustalono więc, że kalorie z paszy, szczególnie z pasz treściwych, były przyczyną powstawania uszkodzeń chrząstki związanych z osteochondrozą. Pomiędzy działaniem hormonów a rozwojem chrząstki istnieje pewien związek. Insulina ma wpływ na rozwój chrząstki stawowej, a więc podwyższony po posiłku poziom glukozy we krwi wraz z podwyższonym poziomem insuliny mogą powodować niekorzystne zmiany tej struktury.

W badaniu przeprowadzonym w 1996 roku na Uniwersytecie Rutgersa żywiono badane konie (8 odsadków, 4 roczniaki, 3 dwulatki, spośród których cztery miały widoczne w obrazie RTG zmiany związane z osteochondrozą) dietą złożona w 50% z gotowej paszy treściwej i 50% siana z traw i lucerny. U zwierząt z istniejącymi objawami OC poziom glukozy i insuliny we krwi po karmieniu był wyższy niż u pozostałych osobników, co wskazuje na istnienie związku pomiędzy metabolizmem energii i rozwojem stawów.

Przeciwnie do powszechnie spotykanej opinii, duża lub mała dawka białka w diecie wpływa wprawdzie na tempo wzrostu źrebiąt, ale nie na występowanie ortopedycznych zaburzeń rozwojowych. U świń otrzymujących duże dawki konkretnych aminokwasów częstotliwość występowania osteochondrozy i liczba uszkodzeń chrząstki była mniejsza, jednak niestety nie prowadzono podobnych badań na koniach.

Żywienie młodzieży 

Wapń i fosfor stanowią największy odsetek całkowitej zawartości składników mineralnych w kościach i stawach. Odwrócony stosunek wapnia do fosforu (mniej niż 1:1) oraz niedobory obu tych składników, niezależnie od ich wzajemnych proporcji, mogą negatywnie wpłynąć na stan stawów u młodych, rosnących koni.

Miedź i cynk biorą udział w procesach rozwoju i regeneracji kolagenu. Badanie klaczy pełnej krwi korzystających z pastwiska o niskim poziomie miedzi (poniżej 10 ppm) wykazało, że suplementacja tym mikroelementem wpłynęła na zmniejszenie częstotliwości występowania zapalenia nasad kości u źrebiąt.

Uważa się, że nadmiar wit. A (powyżej 100.000 IU dziennie u źrebnej klaczy średnich rozmiarów) jest odpowiedzialny za wady wrodzone u źrebiąt. Może się to zdarzyć, jeśli źrebna klacz dostaje jednocześnie kilka różnych suplementów oraz paszę treściwą zawierającą dodatek tej witaminy.

Co zatem możemy zrobić, by jak najlepiej zadbać o zdrowe stawy u młodych koni?
Autorzy zaleceń żywieniowych dla koni utrzymują, że dla różnych stawów istnieją różne “okna podatności” na osteochondrozę, a po upływie tego czasu szansa na samoistny zanik zmian jest mniejsza. Dla stawów skokowych jest to mniej więcej piąty miesiąc życia źrebięcia, natomiast dla stawów kolanowych – ósmy do dwunastego miesiąca.

Celem żywienia powinno być zapewnienie odpowiedniego poziomu energii, białka oraz składników mineralnych po to, by w trakcie pierwszego roku życia konia wzrost i rozwój dokonywał się w stałym tempie, co pozwoli uniknąć zaburzeń ortopedycznych.

Mniej więcej w drugim do trzeciego miesiąca życia źrebięcia poziom wapnia i fosforu w mleku klaczy zaczyna być niewystarczający do zaspokojenia jego zapotrzebowania. W tym okresie właściciele często zaczynają dokarmiać źrebię specjalną paszą (dobrym wyborem będzie GAIN Stud Care 32) lub suplementami dla źrebiąt, szczególnie jeśli pasze objętościowe nie zaspokajają zapotrzebowania w wystarczającym stopniu.

Źrebięta po odsadzeniu należy żywić najlepszym dostępnym sianem, takim jak siano z motylkowych zawierające wysokojakościowe białko i składniki mineralne. Dzienna dawka suchej masy powinna wynosić przynajmniej 2% masy ciała konia. Jeśli musimy podawać pasze treściwe, najlepiej wybrać produkt oparty na włóknie i przeznaczony specjalnie dla młodych koni w okresie intensywnego wzrostu. Pasze oparte na zbożach powinno się podawać w ilości nie przekraczającej 0,25% do 0,4% masy ciała konia na jedno karmienie, a całkowita dzienna ilość nie powinna przekraczać 1% masy ciała konia. W przypadku koncentratów mineralno-witaminowych i balancerów przeznaczonych do podawania w niewielkich ilościach należy ściśle stosować się do zaleceń producenta.

Klacze hodowlane

Zapotrzebowanie klaczy na wapń i fosfor rośnie w okolicy siódmego miesiąca ciąży, kiedy płód zaczyna wykorzystywać te minerały. W czasie laktacji zapotrzebowanie na oba te pierwiastki pozostaje wysokie, a organizm klaczy pobiera je z własnego kośćca, jednak po zakończeniu laktacji mineralna gęstość kości powraca do normy.

Niedobór wapnia i fosforu u rozwijających się źrebiąt ma dramatyczne konsekwencje, takie jak opuchlizna stawów i słaba mineralizacja kości. W 1993 dr Michael Glade odkrył, że noworodki od klaczy na dietach ubogich w wapń miały słabsze kości. Mleko klaczy zawiera bardzo mało miedzi, a absorpcja tego pierwiastka przez źrebię nie jest zbyt efektywna w pierwszych miesiącach jego życia. W związku z tym niemal cały zapas miedzi odkładający się w wątrobie płodu w czasie ciąży pochodzi z organizmu matki. Wydaje się, że podwyższony poziom miedzi w wątrobie noworodka pomaga w regeneracji uszkodzeń chrząstki (van Weeren i wsp., 2003). Zbyt mała dawka Cu w diecie klaczy może być przyczyną osteochondrozy u źrebięcia.

Często polecanym i szeroko stosowanym suplementem wapniowo-fosforowym dla klaczy źrebnych i karmiących jest Derbymed Osteonol, preparat bogaty w składniki istotne dla rozwoju szkieletu. W przypadkach niedoborów miedzi można stosować Copper Pro Paste, jednak należy pamiętać o przeliczeniu dawek tak, by nie przekraczać zalecanej całkowitej dawki miedzi.

Żywienie klaczy hodowlanych

Skład diety klaczy może mieć wpływ na stan szkieletu źrebięcia w dłuższym okresie czasu. Klacze źrebne obficie żywione paszami treściwymi miały większe szanse na urodzenie źrebięcia ze schorzeniami ortopedycznymi niż klacze żywione wyłącznie paszami objętościowymi (Vander Heyden i wsp., 2013). W wykonanym w 2017 roku w Austrii badaniu naukowcy porównali wpływ diety klaczy na rozwój źrebiąt po odsadzeniu. Porównywano dwa rodzaje diety: opartą wyłącznie na paszy objętościowej oraz opartą na paszy objętościowej z dodatkiem gniecionego jęczmienia, podawane klaczom od połowy ciąży do wyźrebienia. Niedoborowe żywienie klaczy wyłącznie paszami objętościowymi skutkowało narodzinami źrebiąt o mniejszym obwodzie nadpęcia. Kiedy źrebięta osiągnęły wiek 2—24 miesięcy, naukowcy rozpoczęli żywienie na poziomie 140% ich dziennego zapotrzebowania na energię i wszystkie składniki odżywcze. Nie zauważono wprawdzie żadnych różnic w tempie wzrostu, jednak u źrebiąt od klaczy żywionych gniecionym jęczmieniem zaobserwowano różnice dotyczące metabolizmu, co sugeruje, że dieta klaczy źrebnej może “programować” metabolizm źrebięcia.

Konie dorosłe

Urazy stawów to codzienność u intensywnie użytkowanych koni wyczynowych, powszechnie skutkująca zapaleniem błony maziowej i torebki stawu. Prowadzi to do nadmiernego wydzielania płynu stawowego (wysięku), bolesności i obniżonej sprawności zwierzęcia. Z czasem może dojść do degeneracji kolagenowej matrycy chrząstki stawowej, a następnie ewentualnie do degeneracyjnej choroby stawów (zaniku chrząstki stawowej). Zapalenie kości i stawów jest jedną z najczęściej spotykanych przyczyn kulawizn i pogorszenia sprawności u koni.

Urazy stawów, przedłużony postój w boksie, wady postawy, nieprawidłowe podkuwanie i wiek to główne czynniki rozwoju zapalenia kości i stawów, przy czym z nich wszystkich to urazy, zarówno pojedyncze, jak i powtarzające się, są w największej mierze odpowiedzialne za rozwój choroby.

Uraz stawu może wynikać ze zbyt dużego obciążenia działającego na prawidłową tkankę lub odwrotnie – z zupełnie normalnego obciążenia działającego na tkankę już uszkodzoną, przy czym niekoniecznie musi to dotyczyć konkretnie chrząstki stawowej – mówi dr n. wet. Annette McCoy z Wydziału Weterynarii Uniwersytetu Stanu Illinois. – Niestety, głównym problemem w leczeniu zapalenia kości i stawów jest fakt, że do nieodwracalnego uszkodzenia chrząstki dochodzi jeszcze zanim wystąpią kliniczne objawy.

Podsumowanie

Brytyjscy naukowcy, badając diety stosowane w Wielkiej Brytanii, ustalili, że dawki składników mineralnych, szczególnie wapnia i fosforu, były znacząco wyższe od zalecanych (Grimwood i wsp., 2015). Podobnie naukowcy amerykańscy zbadali diety koni skokowych startujących na najwyższym poziomie i ustalili, że zawierały one niewystarczającą dawkę fosforu, a jednocześnie niemal dwa razy więcej wapnia niż wynikałoby to z wymagań żywieniowych (Pratt, 2016). Żywienie gotowymi paszami i jednoczesne podawanie kilku różnych suplementów może skończyć się niezbilansowaną podażą składników odżywczych. Należy więc kompleksowo ocenić zawartość końskiej diety, szczególnie w przypadku koni młodych i klaczy hodowlanych, po to, by długoterminowo wesprzeć prawidłowy rozwój i zdrowie kośćca oraz stawów.

wwww.thehorse.com/110283/feeding-horses-for-joint-health/