Do trzeciego miesiąca życia źrebięcia klacz jest w stanie zaspokoić wszystkie jego potrzeby żywieniowe w zakresie wzrostu, rozwoju i uruchomienia funkcji immunologicznych. Ustalenie właściwego sposobu postępowania może stanowić wyzwanie, zwłaszcza, że jakość opieki nad klaczą i źrebięciem od porodu do momentu odsadzenia ma znaczny wpływ na dalsze życie, przyszłe wyniki sportowe i zdrowie młodego konia.

Siara

Przede wszystkim ważne jest, by upewnić się, że źrebię otrzyma siarę dobrej jakości, która jest źródłem przeciwciał koniecznych dla początkowej ochrony przed chorobami. Z kolei głównym źródłem substancji odżywczych dla oseska jest mleko klaczy.

Skład mleka

Mleko klaczy dostarcza źrebięciu kalorii i kluczowych składników odżywczych potrzebnych dla zdrowia i wzrostu. Ważne jest, by dieta klaczy w laktacji była optymalnie zbilansowana, dzięki czemu jakość siary i mleka również będzie optymalna. Głównym źródłem energii w mleku jest laktoza i tłuszcz, a najważniejsze źródła białka to serwatka i kazeina. Zawartość składników mineralnych jest niska w porównaniu z mlekiem innych gatunków zwierząt – krów, owiec i kóz (patrz tabela nr 1). Aby poradzić sobie z tym naturalnym brakiem, w końcowym okresie ciąży wątroba płodu końskiego gromadzi minerały, na przykład miedź, które następnie zostaną wykorzystane w pierwszych miesiącach życia źrebięcia.

Tabela 1. Skład mleka klaczy w porównaniu do składu mleka innych gatunków (za Potocnik i wsp. 2011).

Składnik	Średnia wartość	Klacz	Krowa	Owca	Koza	Człowiek
Tłuszcz, g/kg	Średnia (min-max)	12.1 (5-20)	36.1 (33-54)	75 (50-90)	41 (30-60)	36.4 (35-40)
Białko surowe, g/kg	Średnia (min-max)	21.4 (15-28)	32.5 (31-39)	54.5 (45-70)	34 (30-36)	14.2 (9-17)
Laktoza, g/kg	Średnia (min-max)	63.7 (58-70)	48.8 (44-49)	49 (41-59)	47 (42-50)	67.0 (63-70)
Popiół, g/kg	Średnia (min-max)	4.2 (3-5)	7.6 (7-8)	8.5 (8-9)	7.7 (7-8)	2.2 (2-3)
Wartość energetyczna, kcal/kg	Średnia (min-max)	480 (390-550)	674 (650-712)	–	670 (660-690)	677 (650-700)

Dziennie źrebię wypija średnio ilość mleka równą około 23% swojej wagi, a w miarę wzrostu ten stosunek ilości wypijanego mleka na kilogram masy ciała spada. Na przykład, źrebię pełnej krwi ważące 50 kg w momencie porodu wypije w pierwszym dniu życia około 8—11 litrów mleka (tab. 2), a w kolejnych dniach będzie przybierać na wadze o 2 do 3% dziennie. W miarę wzrostu masy ciała rośnie również spożycie mleka, a w około 6-8 tygodniu po porodzie klacz osiąga szczyt laktacji, a źrebię spożywa około 18 litrów mleka dziennie.

Tabela 2. Przybliżone dane dotyczące związanych ze ssaniem zachowań źrebiąt pełnej krwi w ciągu pierwszej doby po porodzie.

Liczba aktów ssania (na godzinę)	4-7
Długość czasu ssania (min/godz)	12
Spożycie mleka (ml/godz)	450
Całkowita ilość wypitej siary (l/dzień)	2-5
Spożycie mleka (l/dzień)	8-11

Powód do zmartwień?

Jeśli źrebię jest aktywne, zainteresowane otoczeniem, ssie i śpi normalnie, nie powinniśmy mieć powodów do zmartwień. Jeśli jednak źrebię jest osłabione, dużo śpi lub jest senne przez dłuższy czas i/lub stale podchodzi do klaczy z zamiarem ssania, należy przyjrzeć się ilości produkowanego mleka.

Jeśli źrebię fizycznie nie jest zdolne do ssania (np. z powodu przykurczów ścięgien), trzeba będzie dostarczyć mu mleka w inny sposób. W takich przypadkach należy zawsze zasięgnąć rady lekarza weterynarii, aby ustalić, dlaczego źrebię nie ssie i zidentyfikować inne potencjalne problemy u klaczy i u źrebięcia.

Preparaty mlekozastępcze

Jeśli klacz produkuje mało mleka lub nie produkuje go prawie wcale, będziemy musieli dokarmiać źrebię. Należy przede wszystkim ustalić przyczynę słabej laktacji u klaczy. W pierwszych tygodniach życia przewód pokarmowy oseska nie jest przystosowany do trawienia stałego pokarmu, więc konieczne będzie podawanie mleka zdojonego od innej klaczy lub gotowego preparatu mlekozastępczego. Jeśli zdecydujemy się na ten ostatni, należy się upewnić, że stanowi optymalne źródło składników odżywczych, a jego skład jest jak najbardziej zbliżony do składu mleka końskiego.

Karmienie butelką to dobry sposób, ale ze względu na ryzyko zachłystowego zapalenia płuc powinno być wykonywane przez doświadczoną osobę. Taki sposób dokarmiania może wiązać się też z problemami behawioralnymi, co będzie wymagało więcej pracy od obsługi. Najlepiej jest przyzwyczaić źrebię do picia z płytkiego wiadra. Źrebię powinno mieć możliwość picia tak często, jak potrzebuje, a wiadro należy umieścić na wysokości jego piersi. Trzeba też bezwzględnie upewnić się, że preparat w proszku jest dobrze wymieszany z wodą w proporcjach zalecanych przez producenta, co zapobiegnie problemom żołądkowym. Należy monitorować ilość wypijanego preparatu oraz kondycję źrebięcia. Jeśli to możliwe, warto codziennie ważyć źrebię, by monitorować średnie dzienne przyrosty wagi.

Gdy źrebię podrośnie, należy stopniowo wprowadzić paszę stałą jako dodatek do preparatu mlekozastępczego. Źrebięta są ciekawskie i sprawdzają wszystkie nowe elementy otoczenia i dzięki tej ciekawości stopniowo zaczynają wyjadać paszę. Pasza dla źrebiąt RED MILLS Foal Pellets stanowi doskonałą pierwszą paszę dla źrebiąt powyżej trzeciego tygodnia życia.

Dodatkowe wsparcie żywieniowe

U małych źrebiąt, które chorują lub są w trakcie rekonwalescencji po chorobie, warto stosować suplementację multiwitaminową, na przykład preparatem Foran Friska Foal zawierającym kompletny zestaw witamin i prebiotyków dla źrebiąt chorych lub narażonych na stres, na przykład związany z transportem. Przeznaczony do bezpośredniego podawania, Friska Foal ma przyjemny smak, co jest istotne, jeśli musimy podawać go przez dłuższy czas bezpośrednio do pyska. Można go bezpiecznie podawać noworodkom, dzięki czemu w wielu stadninach stanowi on stały element opieki nad źrebiętami w ciągu pierwszych tygodni ich życia.

Źrebięta osierocone

Źrebiętom, które straciły matkę, należy zapewnić troskliwą opiekę doświadczonego personelu, a także nadzór lekarza weterynarii i specjalisty do spraw żywienia. U źrebiąt osieroconych absolutnym priorytetem jest zapewnienie odpowiedniej dawki przeciwciał z siary pochodzącej od obcej klaczy-dawczyni lub poprzez dożylne podanie osocza z przeciwciałami. Następnie należy zapewnić źrebięciu mleko od klaczy-dawczyni, preparat mlekozastępczy, a najlepiej poszukać matki zastępczej. Jeśli padnięcie klaczy karmiącej nastąpi w późniejszym okresie życia źrebięcia, należy skrupulatnie rozważyć jego stopień rozwoju i na tej podstawie ustalić optymalny sposób zaspokojenia jego zapotrzebowania pokarmowego. W tym krytycznym okresie lekarz weterynarii i specjalista żywieniowy powinni udzielić dalszych rad, co do sposobu postępowania.

Pierwsza pasza

Źrebięta z natury są ciekawskie i już w kilka dni po porodzie zaczynają interesować się zawartością żłobu matki. Po 3 miesiącach od porodu wartość odżywcza mleka klaczy zaczyna w naturalny sposób spadać, więc ważne jest, by w tym okresie źrebię było już przyzwyczajone do samodzielnego pobierania odpowiedniej paszy.

Dokarmianie źrebiąt powinno się przeprowadzać w taki sposób, by klacz nie miała dostępu do paszy dla źrebięcia. W ostatnich latach tradycyjne metody dokarmiania źrebiąt zostały zakwestionowane. Poprzednio w wielu stadninach stosowano dokarmianie źrebiąt paszą treściwą “do woli”, jednak obecnie nie jest już ono uważane za metodę optymalną, ponieważ nadmierny pobór bogatych w energię pasz treściwych może prowadzić do wielu problemów ze zdrowiem, w tym zaburzeń jelitowych, otyłości i nadmiernego obciążenia układu mięśniowo—szkieletowego wynikającego ze zbyt szybkiego wzrostu, a w konsekwencji kulawizn, opuchlizny stawów (zapalenia nasad kości), osteochondrozy, deformacji kończyn, wad postawy oraz młodzieńczego zapalenia kości i stawów. Wszystkie te schorzenia znane są pod zbiorczą nazwą ortopedycznych zaburzeń rozwojowych.

Właściwy moment rozpoczęcia dokarmiania określa się indywidualnie. W stadninach rutynowo rozpoczyna się dokarmianie źrebiąt w wieku 6—8 tygodni. Jeśli źrebię ma jakiekolwiek problemy zdrowotne, jest słabe lub rozwija się wolniej niż inne źrebięta, dokarmianie powinniśmy rozpocząć już w wieku 3 tygodni.

Z kolei źrebięta, które zbyt dobrej kondycji, przez co grozi im zapalenie nasad kości, powinny dostawać specjalistyczną paszę o obniżonej wartości kalorycznej, ale optymalnej zawartości witamin i minerałów, które wspomogą zrównoważony wzrost i rozwój. W takiej sytuacji warto stosować balancer w formie granulatu, który podaje się w niewielkich ilościach, na przykład RED MILLS Grocare Balancer.

Stała i wyrównana podaż składników pokarmowych to klucz do optymalnego tempa wzrostu i rozwoju. Dla źrebiąt, które zostały uprzednio przyzwyczajone do jedzenia paszy, moment odsadzenia jest mniej stresujący niż dla takich, które nie były wcześniej dokarmiane. Wykazano, że utrzymanie żywienia na stałym poziomie w tym krytycznym okresie wpływa na obniżenie częstotliwości występowania ortopedycznych zaburzeń rozwojowych.

Czy wiecie, że…?

Zdolność źrebięcia do trawienia pasz objętościowych zwiększa się w miarę wyrzynania się zębów mlecznych i stabilizacji flory bakteryjnej odpowiedzialnej za trawienie włókna. Często widuje się źrebięta jedzące kał klaczy. Zachowanie to nazywamy koprofagią. Uważa się, że to zachowanie jest kluczowe dla zasiedlenia przewodu pokarmowego źrebięcia prawidłową mikroflorą zdolną do fermentacji włókna z paszy.

Podsumowanie

Wysokowartościowa siara, następnie odpowiednia ilość mleka oraz przyzwyczajenie źrebięcia do pobierania paszy jeszcze przed momentem odsadzenia to klucz do wyhodowania dobrych i zdrowych koni wyczynowych. Niedożywienie lub przekarmienie w młodym wieku może prowadzić do spowolnienia lub skokowego przyspieszenia wzrostu, co w konsekwencji predysponuje młode konie do zaburzeń rozwoju szkieletu. Indywidualne podejście do każdego źrebięcia i indywidualnie ustalana zbilansowana dieta to gwarancja, że młode konie będą dobrze przygotowane do życia po odsadzeniu, a także do wyzwań związanych z treningiem i startami w przyszłości.

Źródła:

Potočnik, K. Gantner, V. Kuterovac, K.  Cividini, A. Mare’s milk: composition and protein fraction in comparison with different milk species. Mljekarstvo 61 (2), 107-113 (2011)   

https://foranequine.com/expert-advice/early-nutrition-the-nursing-foal/